Kościół

Powstanie nowej parafii

Kościół Najświętszego Serca Jezusa i Świętego Floriana, ze względu na swoją lokalizację, przy ulicy Kościelnej na Jeżycach, nazywany jest „ Kościołem Jeżyckim”. Jeżyce są dzielnicą, która ma długą historię. W dokumencie z 1253 roku wystawionym przez księcia Przemysła II występuje jako wieś służebna miasta Poznania. W XVII wieku na Jeżycach zamieszkali koloniści z Bambergu. W mowie potocznej nazywani „Bambrami”. Każdego roku można oglądać kobiety ubrane w charakterystyczne stroje bamberskie podczas procesji Bożego Ciała. Kościół Jeżycki w 1960 roku otrzymał strój Bamberki po zmarłej Antoninie Rypińskiej, która brała udział w procesjach Bożego Ciała przez około czterdzieści lat. Na jej strój składały się: dwa czepce, kryziki, chustki na głowę, wstążki do fartucha, kaftaniki, fartuch i spódnica. Jeżyce miały więcej mieszkańców niż niejedno wielkopolskie miasteczko. Dopiero w 1900 roku przyłączono je do Poznania. Wtedy dopiero miały charakter typowo miejski. Posiadały kanalizację, kamienne chodniki, połączenie tramwajowe z miastem. Powodem tak późnego przyłączenia Jeżyc do Poznania były, między innymi, niemieckie fortyfikację, które uniemożliwiały rozwój miasta. Obecnie Jeżyce są jedną z pięciu dzielnic administracyjnych Poznania. Teren Jeżyc należał do parafii Świętego Wojciecha. Tamtejszy proboszcz, ksiądz Woliński podjął się budowy nowego kościoła. Głównymi powodami takiej decyzji był wzrost ludności dzielnicy, duża odległość domostw mieszkańców od kościoła parafialnego oraz niezadowalający stan religijności i moralności, o czym napisał ksiądz Kolasiński w Nowej Parafii Jeżyckiej.

Nowa parafia na Jeżycach

Pierwszym krokiem poczynionym przez ks.proboszcza Wolińskiego w sprawie budowy kościoła na Jeżycach było zakupienie w 1890 roku gruntu od państwa Tomczaków. Akt sprzedaży jest najstarszym dokumentem dotyczącym parafii. Ponieważ cena gruntu (32900 marek) znacznie przekraczała zasoby finansowe proboszcza św.Wojciecha, trzeba było na zakup ziemi zaciągnąć dług. Jednakże “na dzieło tak zbawienne posypały się zewsząd hojne składki i z parafii, i dyecyzyji i dalszych stron.Każdy uznawał sprawę jeżycką nie zamiejscową, ale za sprawę ogólną”.(Słowo Serca, październik 1999 r str.8) Na poczet spłaty zadłużenia znaczną kwotę wyłożył ks. Florian Stablewski arcybiskup gnieźnieńsko-poznański. Tym sposobem dług został spłacony w ciągu 6 lat.Na gruncie kościelnym stanął najpierw zakład sióstr Elżbietanek.Siostry zajęły się prowadzeniem ochronki dla dzieci, opieką nad chorymi i ubogimi. W domu sióstr urządzono kaplicę, poświęconą Najświętszemu Sercu Jezusa, w której księża odprawiali nabożeństwa, chrzcili, dawali śluby. Mała i ciasna kapliczka musiała służyć za kościół parafialny dla tak licznej parafii. Nabycie gruntu pod budowę kościoła na Jeżycach wcale nie przesądziło o utworzeniu tam nowej parafii.Początkowo był raczej zamiar wystawienia kościoła filialnego, który by należał do parafii św. Wojciecha. Granicami nowej parafii były obecne ulice: Marcelińska, Grunwaldzka, Matejki, Berwińskiego,Głogowska,Aleja Niepodległści, Puławskiego aż do Urbanowa, Sołacza i Winiar. Urządzenie samodzielnej parafii na Jeżycach miało oczywiście o wiele większe korzyści dla nowej dzielnicy Poznania, ale było połączone z większymi ofiarami materialnymi. “Po wielu mozołach, po załatwieniu przeróżnych formalności sprawa kościoła jeżyckiego w roku 1894postąpiła tak daleko, że Najprzewielebniejszy ksiądz Arcypasterz (Florian Stablewski) wystawił 24 czerwca 1894 roku erekcyę kanoniczną dla parafii jeżyckiej, to znaczy, że Jeżyce tworzyć mają odtąd odrębną parafię. Najwyższa władza świecka niebawem tę erekcję potwierdziła” (Słowo Serca październik 1999)

Kościół w budowie

W 1895 roku Jeżyczanie wybrali odrębny dozór kościelny i reprezentację parafialną. Przewodniczącym dozoru został dr Franciszek Kożuszkiewicz. To On stał na czele deputacji, która zwróciła się do władz kościelnych o utworzenie na Jeżycach nowej parafii. Rozpoczęcie budowy kościoła nastąpiło jednak dopiero 21listopada 1897r. W tym dniu ksiądz arcybiskup Florian Stablewski poświęcił kamień węgielny, na którym niebawem stanąć miała świątynia poświęcona Najświętszemu Sercu Pana Jezusa, jako pierwszy w Polsce pod tym wezwaniem. Do tego momentu proboszczowie parafii św.Wojciecha zbierali środki finansowe na dzieło budowy kościoła. Koszt budowy oszacowano na 120 000 marek. W sumie tej nie była ujęta wieża, a sklepienie nie miało być murowane, lecz wykonane z drewna. Uzupełnienie to wyniosłoby około 50 tys marek, samo sklepienie murowane wymagałoby około 30 tys.marek nakładu więcej, gdyż stosownie do tego cała budowla musiałaby być wzmocniona. Koszt wieży kościelnej wynosiłby 20-25 tys. marek. Ostatecznie postanowiono wybudować kościół ze sklepieniem drewnianym, nie zrezygnowano jednak z wieży. Dzieło budowy na dobre rozpoczął ks. Walenty Kolasiński, mianowany w czerwcu 1896r. pierwszym proboszczem parafii jeżyckiej. Ofiary pieniężne płynęły zewsząd. “Skoro zamiar budowy nowego kościoła w Jeżycach przeszedł do wiadomości ogółu – społeczeństwo nasze zaraz zrozumiało wielką potrzebę i doniosłość takiego dzieła- i choć obciążone różnymi potrzebami- w czasach tak trudnych jak obecnie-nie skąpiło ofiar i darów na ten cel zbawienny”.( Słowo Serca październik 1999) O ufności budowniczych kościoła w Bożą opiekę świadczą słowa ks. Kolasińskiego “Tak Najśw Sece Pana Jezusa rządzi i kieruje sprawą kościoła Jeżyckiego. Z pewnością -da Pan Bóg- stanie ten kościół i spełnią się słowa, które wypowiedział pewien mąż boży <Chcesz budować kościół dla Pana Jezusa- zrób tylko plan, a wszystko inne potrzebne się znajdzie> (Słowo Serca październik 1999) Dnia 17 listopada 1897r. wierni i kapłani nowej parafii wybrali w wolnym głosowaniu patrona parafii- męczennika św. Floriana. Stolica Apostolska patronat ten zatwierdziła bullą z dnia 12stycznia 1899r. Kościół uzyskał dwa przywileje odpustu zupełnego”ku czci Najświętszego Serca Jezusa ina uroczystość św. Floriana.

Opis obiektu

Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa i Św. Floriana w Poznaniu zbudowany został w latach 1897-1899 według projektu królewskiego budowniczego prof. Jana Rakowicza. Jest budowlą murowaną w stylu neoromańskiej bazyliki, wzorowaną na kościele romańskim w Schwabisch- Gmund w Wittembergii w Niemczech. Wnętrze kościoła trójnawowe, bazylikowe, o długości 58 m i szerokości 34 m, nakryte drewnianym stropem belkowym bogato polichromowanym, obliczony na 2500 wiernych. Kościół wzniesiony na rzucie krzyża łacińskiego z wyższą nawą główną i transeptem, niższym prezbiterium zamkniętym apsydą oraz niższymi bocznymi.Po obydwóch stronach prezbiterium zostały usytuowane dwie zakrystie. Od strony północno-zachodniej znajduje się kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu ozdobiona piaskowcowymi biforiami i triforiami. Strzelisty hełm wieży wraz z zegarem uszkodzony w czasie działań wojennych w 1945r., został zdemontowany po zakończeniu wojny i wieże pokryto niskim dachem kopertowym. Pierwotnie wieża miała 61 m wysokości, obecnie skróciła się o 15m.W 1949r. z okazji 50-lecia kościoła do naw bocznych dobudowano dwie kruchty z bocznymi węzłami komunikacyjnymi i pomieszczeniami na paramenty liturgiczne. Główny korpus kościoła wraz z transeptem przykryty jest dwuspadowym dachem ceramicznym, na którego skrzyżowaniu znajduje się kwadratowa wieżyczka.Nawy boczne i zakrystie pokryte są dachami jednospadowymi. Ściana frontowa jest najbardziej wyeksponowana z całej elewacji kościoła. Największą ozdobę stanowi okazały neoromański, rzeźbiony portal wykonany z piaskowca z trójdrzwiowym głównym węzłem komunikacyjnym. Ponad nim została umiejscowiona duża witrażowa rozeta okienna. Wykonał ją C.L.Turke z Żytawy wraz z innymi witrażami. Rozeta jest jedyną asymetrią otworów okiennych całego kościoła, pozostałe okna witrażowe zamknięte są półkolistym łukiem, usytuowane są symetrycznie. Stolarka drzwiowa wykonana z drewna dębowego, ozdobiona jest snycerskim reliefem romańskiego motywu ornamentalnego i bogato zdobionymi okuciami. Wnętrza polichromowane, trójnawowe z transeptem i prezbiterium wyżej usytuowanym od pozostałych części kościoła zamkniętym niszą. Pierwotne polichromie w stylu modernizmu młodopolskiego zostały wykonane przez ucznia szkoły matejkowskiej Tadeusza Sulima-Popiela z Lwowa w latach 1910-1911r. W niszy prezbiterium w latach 1921-1922 wzniesiono murowaną nastawę ołtarza głównego wg projektu inż. arch Kazimierza Rucińskiego z umieszczoną w nim rzeźbioną statuą Serca Jezusa dłuta artysty-rzeźbiarza Władysława Marcinkowskiego. Prezbiterium od reszty kościoła oddziela balustrada z białego marmuru. Prezbiterium pokryte krzyżowym sklepieniem ceramicznym. Transpet, nawa główna i nawy boczne pokryte polichromowanym, płaskim stropem, drewnianym z belkowaniem. Transept podzielony jest na 3 części. Środkowa część oddzielona łukami przęsłowymi wspartymi na pilastrach posiada kasetonowy układ belkowania. Pozostałe stropy posiadają równoległy układ belkowania spoczywający na poprzecznych drewnianych podciągach. W nawach bocznych drewniane podciągi zastąpiono murowanymi łukami przęsłowymi wspartymi na pilastrach. Nawy boczne otwarte arkadami konstrukcyjnymi do nawy głównej i transeptu. W ostatnim przęśle nawy głównej znajduje się chór organowy, a nad nim organy wykonane przez firmę Walcker z Ludwisburga. W organach zainstalowanych jest 1996 piszczałek. Największa z nich – piszczałka C ma 5,48 m wysokości i waży 58 kg, natomiast najmniejsza ma zaledwie 0,5 cm wysokości i średnicę 4 mm. Podchórze otwarte arkadami do nawy kościoła z drewnianym stropem kasetonowymi wydzieloną kruchtą stanowiącą węzeł komunikacyjny kościoła. Wyposażenie kościoła stanowią: w części prezbiterium wspomniany wcześniej ołtarz główny z wysuniętym do przodu antependium, a nim znajduje się tabernakulum z bogato zdobionym cyborium. Po obydwu stronach prezbiterium znajdują się dębowe stalle z snycerskimi detalami ornamentalnymi i figuralnymi, ufundowane w 1937r. przez ówczesnego proboszcza Czesława Michałowicza.Poziom usytuowania prezbiterium po przebudowie w 1995r. został wysunięty w środkową część transeptu. Na środku pod łukiem tęczowym został umiejscowiony marmurowy ołtarz, a po jego bokach ambonka, chrzcielnica i sedilie. Na ścianie wschodniej transeptu po obydwu stronach prezbiterium znajdują się symetrycznie rozmieszczone parami, analogiczne ołtarze. Dwa ołtarze w niszach z murowanymi antepediami i drewnianymi, bogato zdobionymi predellami oraz stojącymi na cokołach figurami św. Floriana projektu p. Budaszewskiego, ufundowane w 1900r przez Towarzystwo Przemysłowców p.w.św. Floriana Poznań-Jeżyce i św. Józefa. Dwa kolejne ołtarze jako wiszące nastawy z obrazami św.Teresy i św. Andrzeja Boboli. Na ścianie południowej transeptu znajduje się stiukowy ołtarz przyścienny św. Izydora, a w niszy ściany północnej ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej z otaczającą go marmurową balustradą. We wnękach naw bocznych dwa małe drewniane ołtarze, Dzieciątka Jezus i św. Stanisława Kostki,oraz w niszy kaplicy nawy południowej drewniany ołtarz z z figurą św.Antoniego Padewskiego Na pilastrze nawy głównej od strony południowej znajduje się bogato zdobiona, neobarokowa ambona. Pochodzi ona z 1928r. W tym roku założono również w kościele centralne ogrzewanie. W nawach bocznych na filarach umiejscowiono żeliwne odlewy stacji drogi Krzyżowej, konsole z figurami i obrazy Matki Boskiej. Pozostałe wyposażenie stanowią drewniane konfesjonał i ławki. Pierwsze dzwony odlane zostały w 1899 roku przez firmę Ulrich w Apoldzie. Dzwony tonacji c,f,g o pięknych ornamentach romańskich, zostały zrabowane w czasie I wojnie światowej przez Niemców. Podobny los spotkał w czasie II wojny światowej dzwony odlane w 1926r. przez firmę Franciszka Felczyńskiego z Kałuszu. Zaraz po wojnie pustą dzwonnicę zajęły trzy stalowe dzwony. Obecny zestaw dzwonów jest już czwartym kompletem służącym parafii i pochodzi z 1981r. Dzwony te noszą nazwy Najświętszego Serca Jezusowego (1190 kg-ton e), Maryji Królowej Polski(700 kg -ton cis), Świętego Józefa (580 kg -ton a), Świętego Floriana( 350 kg – ton cis). Z tyłu kościoła tak jak w każdym kościele znajduje się grota poświęcona Matce Bożej. W 1977 r. kościół nasz został wpisany do rejestru zabytków miasta Poznania.

Ważne wydarzenia i zmiany

Kilka lat po wybudowaniu kościoła, w1905 r., kiedy proboszczem był ksiądz Mayer powstał cmentarz parafialny przy ulicy Nowina. Był to cmentarz typowo miejski. Jednak w roku 1960 został zamknięty i zakazano dalszych pochówków.W latach 90-tych umożliwiono parafianom pochówki swoich bliskich i wpisano go do rejestru zabytków oraz objęto opieką konserwatorską. Świątynię jeżycką w 1911 konsekrował biskup Edward Litkowski. Po odzyskaniu niepodległości naszego kraju proboszczem został Franciszek Ruciński. Ważnym wydarzeniem stała się pierwsza procesja Bożego Ciała ulicami Jeżyc, która odbyła się 19 czerwca 1919 r. Wybuch II wojny światowej zahamował rozwój parafii, a w szczególności wkroczenie wojsk III Rzeszy do Poznania. Początkowo ograniczono sprawowanie kultu, aż do października 1940 r., kiedy we wnętrzu kościoła stworzono magazyn materiałów archiwalnych. Świątynię zamknięto, księży parafii jeżyckiej wywieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau, a ks. proboszcza Michałowicza Niemcy zamordowali w Forcie VII.